Ana Sayfa

İLMU DİRAYETİ’L-HADİS

İLMU’L-HADİS DİRAYETEN - İLMU’L-HADİS RİVAYETEN

İLMU MUSTALAHİ’L-HADİS - MUSTALAHİ’L-HADİS

ULUMU’L-HADİS

USUL-Ü HADİS – USULU’L-HADİS

HADİS USULÜ:

Eski tabiriyle Usul-ü Hadis karşılığıdır. Muhaddisler arasında tariflerinde az buçuk fark olsa bile Usul-ü Hadis, Ulumu Hadis, Diryatu'l-Hadis (veya İlmu'l-Hadis dirayetten); İlmu Mustalahi'l-Hadis veya kısaca Mustalahu'l-Hadis terimleri birbiriyle eş manalı olarak Hadis Usulü İlmi'ni ifadede kullanılmıştır. Buna göre Hadis Usulü, Hadis metodolojisidir. Eski ve daha sonraki Alimlere göre değişik şekillerde tarif edilmiştir.

El-Hatibu'l-Bağdadi'ye gelinceye kadarki eski Alimlere göre Hadis Usulü, Hadisleri, Ravilerinin Adalet ve Zabt yönünden durumları, senedlerinin muttasıl veya munkati' olması bakımından Hz Nebi sallallahu aleyhi ve sellem'e nasıl nisbet edildiklerinden bahseden İlimdir. Daha sonraki Alimlere göre ise Kabul ve red yönünden rivayet edilen Hadislerin durumlarının bilinmesidir.

Bu tariflerin her ikiside Hadis Usulü Ravilerin ve rivayet edilenlerin bilinmesi olarak almaktadır. İkincisinde ayrıca hedefide söz konusu edilmiştirki bu hedef, rivayetlerin kabul yada red edilmesidir.

El-Efkaniye göre Hadis İlmi'nin ikimci kısmı olarak Hadis Usulü, rivayet'in hakikikati şartları, çeşitleri, hükümleri Ravilerin halleri, şartları ve rivayet'in sınıflarını bildiren İlim'dir. (tedrib, 1/41)

Yukarıda anılan müteahhir Alimlerin Hadis Usulü tariflerinin daha geniş bir şekli diyebileceğimiz bu tarif en fazla kabul gören tarif olmuştur.

Hadis Usulü İlmi, Hadislerin rivayeti ile Ravilerin hallerinin tetkikinden doğmuştur. İlimdeki yeri itibariyle Hadislerin rivayet edilmesi zorunlu hale gelince nakillerin gelişi güzel yapılmasını önleyici tedbirler almak ta zaruri hale gelmiştir. İlk olarak Hz Nebi sallallahu aleyhi ve sellen'in ebedi alem'e göç etmesinden sonra Müslümanlar aralarında bazı ihtilafların görülmesi üzerine rivayetlerin artması sonucu isnad sistemini getirmişler; her Hadis nakleden kişiye onu kimden aldığını sormuşlardır. Ayrıca Hadis nakleden Ravilerin, rivayetlerine güvenilecek kişiler olup olnadıkları da araştırılmış, Hadisler elde edilen bilgiler ışığında değerlendirilmiştir.

Bununla birlikte Sahabe ve Tabiin'nin Hadis rivayeti konusunda gösterdikleri olağanüstü gayret ve gerçekten Hz Nebi sallallahu aleyhi ve sellem'e ait olan Hadisleri tesbit etme azmi zamanla rivayet'in bir takım kaideler dahilinde yapılmasına yol açmıştır. Ne varki, bu kaidlerin sistematik bir şekle girmeye başlaması Hadislerin tedvin edilmesinden sonradır; zira Hadislerin tedvinini takib eden zaman içerisinde Ravi ve rivayetle ilgili esasların daha sistemli bir hale geldiği görülür. Hadislerin rivayet şartları, Ravilerin durumları, rivayet çeşitleri ile Ravi ile Mervi yi ilgilendiren diğer hususlar tedvinden sonraki devrelerde kaidelere bağlanmıştır. Bu kaideler ışığında Ravilerle her birinin rivayet ettikleri Hadislerin incelenmesi neticesi çeşitli Hadis türleri ve her birine dair değişik ıstılahlar oluşmuştur. Bu ıstılahları ve her birinin delalet ettiği manayı açıklayıcı Hadis Usulü kitapları tasnif edilmiştir. Bunların en meşhurları şunlardır.

1: El-Muhaddisu'l-Fasıl beyne'r-Ravi ve'l-Va'i: Ebu Muhammed el-Hasen b. Abdirrahman b. Hallad er-Ramehurmuzi'nin bu eseri ilk Hadis Usulü Kitabı sayılır. ancak bütün usul konularını ihtiva etmez.

2: Ma'rifetu Ulumi'l-Hadis: El-Hakimu'n-Nisaburi tarafından tasnif eedilmiştir. Konuları dağınıktır. Metodlu bir tasnif ve tertibi olmadığı gibi Hadis Usulü itibari ile önemli bir çok konuyuda almamıştır.

3: El-Mustahrec ala ma'rifeti Ulumi'l Hadis: Ebu Nuaym b. Abdillah el İsbehani'nin eseridir. El Hakim'in kitabının müstedreki mahiyetindedir. Bu eserde pek çok önemli konuyu almamıştır.

4: El-Kifaye fi İlmi'r-Rivaye: El-Hatibu'l-Bağdadi'ye aittir. Hadis Usulü konusunda ilk tertibli ve muhtevalı kitap sayılır. Kıymetli Hadis Usulü kaynaklarındandır.

5: El-Cami' li ahlaki'r-Ravi ve Adabi's-Sami: El-Hatibu'l-Bağdadinin eseridir. İsminden de anlaşılacağı gibi özellikle rivayet şartlarına dair kıymetli bir kaynaktır.

6: El-İlma, ila ma'rifeti usuli'r-Rivayeti ve Takyidi's-Sema' : Kadi İyad b. Musa el-Yahsubi'nin tasnifidir. Hadis Usulü İlmi'nin bütün konularını ihtiva etmekle birlikte emsali arasında haklı bir şöhrete ulaşmıştır.

7: Ma la yese'u'l-Muhhaddise Cehluhu : Ebu Hafs Umer b. Abdi'l-Mecidi'l-Miyanici'nin küçük hacimli bir kitabıdır. Özlü bir eser olmakla beraber kıymetli faydalı bir kaynak olmaktan uzaktır.

8: Ulumi'l-Hadis: İbnu's-Sallah künyesi ile tanınan Ebu Amr Osman b. Abdirrahman eş-Şehri Zururi'nin bu tasnifi mukaddime İbn-i Sallah adıylada bilinir. Hadis Usulü'nün en kıymetli kitabıdır. İbnu's-Salah bu tasnifinde el-Hatibu'l-Bağdadi ve ondan öncekilerin eserlerinde dağınık bir şekilde bulunan malumatı toplamış ve tertibe koymuştır. Bununla beraber tam manasıyla tertibli bir eser sayılmamıştır. Böyle olduğu halde sonradan yazılan bütün Hadis Usulü eserlerine kaynak olmuştır. Ulumi'l-Hadis'i kısaltan, nazm'a çeken, üzerine ilaveler yapan Alimlerin sayısı çok fazladır.

9: Et-Takrib ve't-Teysir li-ma'rifeti suneni'l-Beşiri'n-Nezir : Muhyiddin Yahya b. Şeref en-Nevevi'nin bu eseri kısaca et-takrib adıyla meşhurdur. İbnu's-Sallah'ın Ulumu'l-Hadis'ini kısaltmak suretiyle meydana getirdirği el irşad'ın muhtasarıdır. yer yer nuğlak ibareleri varsada Hadis Usulü konularını özlü bir biçimde ele alan değerli bir kaynaktır.

10: Nuhbetu'l-fiker fi Mustalahi ehli'l-eser : İbni Haceri'l-Askalaninin tasnifi olup tertibi itibariyle değişiktir. Yazarı tarafından Nuzhetu'n-Nazar adıyla şerh edilmiştir. Muhtasar olmasına rağmen faydalı bir eserdir.

11: Fethu'l-Muğis fi şerhi elfiyyeti'l-Hadis : Muhammed b. Abdirrahman es-Sehavi tarafından kaleme alınmış, İraki'nin elfiyyesi üzerine yazılmış derli toplu ve mühim bir şerhtir.

12: Tedribu'r-Ravi fi şerhi takribi'n-Nevevi : Celaluddin Abdurrahman b. Ebi Bekri's-Suyuti'nin, adından da anlaşılacağı gibi Nevevi'nin Takribi'ne yazdığı şerhidir. Hadis Usulü konularına dair hayli faydalı ma'lumat verir.

13: el-Manzumetu'l-Beykuniyye : Umer b. Muhammed el-Beykumi'nin otuzdört beyitlik veciz bir manzumesidir. (teysir,10-12).

14:Tevcihu'n-Nazar ile Usuli'l-Eser: Tahir b. Salih el-Ceza'iriye aittir. Bütünü ile el Hakimin eserine dayanılarak kaleme alınmıştır.

15: Kava'idu'l-Tahdis : 20 Asrın başlarında vefat eden Muhammed Celaluddin el-Kasımi'nin Cidden yararlı bir ederidir.